Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbul Planlaması

Mimarlık ve şehir tarihçisi Prof. Dr. Murat Gül, “Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbul Planlaması” başlıklı seminerinde geç Osmanlı döneminden 1960’lara uzanan süreçte İstanbul’un geçirdiği dönüşümü, siyasi ve toplumsal koşulların kentle nasıl bir etkileşim içerisinde olduğunu aktardı.

TOKİ tarafından şehircilik, mimarlık, şehir ve mimarlık tarihi, konut ve şehir planlama alanlarındaki yaklaşımları değerlendirmek amacıyla düzenlenen Ev ve Şehir Seminerleri’nin geçtiğimiz ayki konuğu mimarlık ve şehircilik tarihçisi Prof. Dr. Murat Gül’dü. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gül, “Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbul Planlaması” başlıklı seminerinde geç Osmanlı döneminden 1960’lara uzanan süreçte İstanbul’un nasıl dönüştürülmek istendiğini, bu amaçla hazırlanan projeleri ve bu projelerin akıbetini değerlendirdi.

Modern İstanbul’un Doğuşu

Prof. Dr. Murat Gül seminerde, 2009’da İngilizce yayınlanan ve daha sonra Türkçeye de çevrilen “Modern İstanbul’un Doğuşu” kitabı çerçevesinde, geç Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemlerinden itibaren İstanbul’un yaşadığı dönüşümün tarihi ve ideolojik arka planını aktardı. Gül, dönüşümü; 18. yüzyıl sonu – 20. yüzyıl başını kapsayan Geç Osmanlı dönemi, Cumhuriyetimizin kuruluşu ve 1950’ye kadar olan dönemi kapsayan Erken Cumhuriyet Dönemi ve Demokrat Parti’nin iktidarda olduğu 1950-60 arası dönem olarak bölümlendirdiğini söyledi.

Gül, seminerinde şu görüşleri ifade etti: “19. yy.’da modernleşme adına değişik tecrübeler edinildi”

“Geç Osmanlı veya Osmanlının son dönemi dediğimiz dönem birçok açıdan çok tartışılır. Kimisine göre duraklama, kimisine göre çöküş, kimisine göre modernizasyon… Ben ise bir modernizasyonun başlangıcı şeklinde ele alıyorum. Tabi ki devlet, gücünden kaybediyor ve 100 – 150 yıllık bir süreç içerisinde de tarih sahnesinden bir şekilde çekiliyor. … Hakikaten değişik başkalaşımlar, çok değişik tecrübeler ediniliyor modernleşme adına. Burada kazandığımız da kaybettiğimiz de çok şeyler var. 19. yüzyıl karmaşık bir dönem, o dönemi iyi ya da kötü diye adlandırmak durumunda değiliz. Ancak belirli noktalardan belirli konulara spesifik olarak baktığımız zaman bazı şeyler söyleme imkanı elde ediyoruz.”

Klasik Osmanlı Dönemi olarak tarif edilen 16. yüzyılın Mimar Sinan’ın kurduğu İstanbul’un 17. yüzyıl itibariyle yavaş yavaş değişmeye başladığının altını çizen Gül, 18. yüzyılın başında başta Lale Devri, sonraki Batılılaşma ve Islahat hareketleriyle birlikte şehrin ciddi bir dönüşüm geçirdiğini dile getirdi.

“Erken Cumhuriyet Dönemi İstanbul için çok önemli bir dönem, kırılma noktası…” diyen Prof. Dr. Gül, konuşmasının bu bölümünde Fransız şehir plancısı Henri Prost’un çalışmalarını örneklerle anlattı. Prost uzun yıllar İstanbul’da yaşayarak planlamalar yapmış ve İstanbul’un dönüşümü için öneriler getirmiş fakat İkinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş sırasında yaşanan ekonomik zorluklar bu planların tamamen hayata geçmesini engellemiş.

Murat Gül, tek partili dönemden çok partili sürece girilmesiyle iktidara gelen Demokrat Parti dönemini ve şehirlerin yalnızca fiziksel oluşumuna odaklanan yaklaşımın aksine toplumsal ve siyasi koşulların kent morfolojisine etkisini de yine örneklerle dile getirdi.

TOKİ